مقدمه: یکی از اهداف و شیرینی های زندگی زناشویی مادر و پدر شدن و نعمت داشتن فرزند و بقای نسل است که سبب استحکام خانواده ها می گردد. از این رو ناباروری یکی از مسائل آزاردهنده زندگی به شمار می رود. 

تعریف ناباروری : طبق تعریف به زوجینی که پس از یک سال ارتباط زناشویی منظم و بدون استفاده از روش های جلوگیری قادر به بچه دار شدن نباشند زوجین نابارور می گویند. ناباروری می تواند اولیه یا ثانویه باشد. تقریبا 40 درصد ناباروری ها ناشی از عوامل مرتبط با زنان، نظیر بسته بودن لوله ها یا نداشتن تخمک گذاری است. حدود 40 درصد ناباروری ها نیز ناشی از عوامل مردانه نظیر کاهش تعداد یا حرکت اسپرم است. در حدود 15 تا 20 درصد موارد علت ناباروری نامشخص است. به عبارت دیگر علیرغم طبیعی بودن آزمایش ها دلیل قطعی برای باردار نشدن وجود ندارد. علل ناباروری: عوامل متفاوتی از علل ناباروری به شمار می روند که می تواند مربوط به زن یا مرد یا هر دو باشد. حدود 40 درصد از مشکالت ناباروری مربوط به مردان، 40 درصد مربوط به زنان و حدود10 درصد مربوط به هر دو است. در حدود 10 درصد از زوج ها نیز عامل ناباروری مشخص نیست. به عبارت دیگر در این زوج ها هر دو نفر با توجه به انجام آزمایش های موجود مشکلی ندارند ولی به علل نامشخصی بچه دار نمی شوند. فراوانی ن سبی علل مختلف ناباروری در جوامع مختلف، متفاوت ا ست و در ب سیاری موارد یک علت خاص برای ناباروری در ارزیابی ها پیدا نمی شود و در تعداد بسییار محدودی از زوجین می توان به طور مطلق علل مادرزادی، اکتسیابی غیر قابل برگشیت و یا عدم وجود سیلول جنسیی را عامل م شکل ناباروری اعالم نمود. در بین علل ناباروری برخی از آنها شیوع بی شتری دا شته و چنانچه زودتر ت شخیص داده شده و درمان شوند هم ناباروری کاهش پیدا می کند و هم عوارض ناشیییی از این علل کاهش خواهد یافت. آشییینایی با برخی علل شیییایع و آموزش به گروه هدف در خصوص پیگیری برای تشخیص و درمان این عوامل امکان درمان موثر و کاهش احتمال ناباروری را فراهم خواهد ساخت. بند سوم سیاست های کلی جمعیت ابالغی مقام معظم رهبری به ضرورت ایجاد تسهیالت مناسب برای زوجین نابارور اختصاص دارد. با توجه به شیوع باالی ناباروی ) هرچند تا کنون آمار قابل قبولی از میزان ناباروری در کشور در دسترس نمی باشد اما شواهدی مبتنی بر باالتر رفتن این 1 میزان در سال های اخیر وجود دارد چنانچه بیش از 3 میلیون زوج از ناباروری رنج می برند. ( و روند رو به رشد آن توجه به این برنامه از اهمیت خاص خود برخوردار است و برنامه ریزی در راستای پیشگیری از ناباروری و کاهش عوامل خطر این مشکل امری ضروری است. 

برخی عوامل موثر در افزایش احتمال ناباروری مردان : عوامل مختلفی می تواند باروی مردان را تحت تاثیر قرار دهد که می توان به موارد زیر اشاره کرد : چاقی / تغذیه نامناسب ، مصرف سیگار، قلیان، مواد مخدر، الکل، مصرف زیاد کافئین، استرس، امواج رادیوفرکانس، آلودگی هوا، مواجهه با گرما، کم خوابی، برخی داروها، سموم محیطی )آفت کش ها و سرب، حشره کش ها( ، بیماری هایی مانند اوریون، مشکالت هورمونی ، رادیوتراپی یا شیمی درمانی، اختالالت نعوظ و.

 توصیه ها:  با توجه به اهمیت بارداری در زمان مناسب برای خانواده و برای پیشگیری و کاهش مشکالت ناشی از به تاخیر انداختن آن موارد زیر را مد نظر قرار دهید:  در زوجینی که به مدت یک سال خواهان فرزند بوده و نزدیکی منظم بدون استفاده از روش پیشگیری از بارداری داشته اند و باردار نشده اند بایستی بررسی از نظر ناباروری صورت گیرد. در خانم های باالتر از 35 سال، این بررسی باید بعد از 6 ماه صورت گیرد.  تاخیر در فرزندآوری با عوارض بارداری و زایمان همراه است و خانواده هایی که در سنین باال اقدام به فرزندآوری می کنند باید به این مسایل دقت داشته باشند و از مراقبت های الزم برخوردار شوند.

چاقی: 2 چاقی 3 بدلیل تغییرات هورمونی، شیمیایی و التهابی در بدن باعث افزایش احتمال ناباروری در مردان می شود. پرهیز از غذاهای شیرین و چرب و آماده و همچنین ورزش منظم از راه های اصلی پیشگیری از چاقی و افزایش قدرت باروری هستند. تغذیه : معموال زمانی که زوجین تمایل به بارداری دارند نیاز به رژیم غذایی خاصی ندارند. یک رژیم غذایی متعادل شامل 4 گروه مواد غذایی وترکیبی از انواع ویتامین هاومواد معدنی و مواد مغذی مورد نیاز بدن را تامین خواهد کرد. بررسی ها نشان داده اند که مکمل ها و ویتامین ها مانند ویتامین C، ویتامین E ، سلنیوم ، روی، اسید فولیک و کلسیم کیفیت اسپرم را افزایش می دهد. رژیم غذایی مناسب شامل میوه، سبزی، دانه های کامل )گندم کامل، برنج قهوه ای، جو دوسر، ذرت و ...( غذاهای دریایی و محصوالت کم چرب )شیر و ماست و پنیر کم چرب ، استفاده از روغن های سالم تر و ...( نیازهای تغذیه ای انسان را تامین می کند. مصرف سیگار، قلیان، مواد مخدر : سیگار اثرات منفی زیادی بر سالمت باروری دارد. سیگار کشیدن مردان و زنان )هر دو( اثر قابل توجهی روی باردار شدن دارد. تاثیر مواد شیمیایی موجود در تنباکو روی باروری مردان شامل موارد زیر است:  کاهش اسپرم  کاهش حرکت و کیفیت اسپرم  اختالل نعوظ  ناهنجاری در شکل اسپرم همچنین سیگارکشیدن شانس موفقیت درمان های ناباروری را کاهش می دهد. این اثرات حتی زمانی که خود بیمار سیگار نمی کشد ولی مکرراً در معرض دود سیگار قرار دارد )دود دست دوم سیگار(، نیز ایجاد شده وتاثیر طوالنی مدت آن باقی می ماند. بررسی ها نشان داده است که ترک سیگار حداقل دو ماه قبل از لقاح خارج رحمی )IVF)، احتمال موفقیت آن را افزایش می دهد. در مورد قلیان باور نادرستی وجود دارد که چون دود آن از آب رد می شود خطرات کمتری دارد. در حالیکه مطالعات نشان داده غلظت فلزات سنگین در کافه هایی که قلیان ارائه می شود بیشتر از کافه هایی بود که سیگار ارائه می شد. قلیان اثرات مخرب بر قوام رشته های DNA اسپرم ها و هورمون های مردانه دارد.

مصرف مواد مخدر و محرک از جمله تریاک و مشتقات آن ، هرویین، شیشه و کوکایین و ... با مکانیسم های مختلف در کمیت و کیفیت تولید اسپرم موثر است. الزم است از مصرف هرگونه مواد و به هر اندازه ، حتی بصورت تفننی پرهیز شود. مصرف الکل: مقاالت متعدد تاثیر منفی مصرف مستمر الکل بر کیفیت مایع منی را اثبات کرده اند. همچنین اثرات منفی مصرف الکل بر:  تعداد، غلظت ،تحرک و شکل اسپرم و تخریب رشته های DNA اسپرم ها  غده هیپوفیز  کاهش تولید هورمون مردانه تستوسترون تایید شده است. مصرف زیاد کافئین: کافئین در چای، نوشابه ، قهوه، نوشابه های انرژی زا و شکالت وجود دارد. مصرف روزانه بیش از 200 میلی گرم کافئین سبب افزایش مشکالت اسپرم به میزان %70 می شود. مثال یک قوطی نوشابه 32 تا 50 گرم کافئین و یک فنجان قهوه یا یک قوطی نوشابه انرژی زا 2 برابر آن کافئین دارد. به هر حال مقاالت علمی توصیه به پرهیز از مصرف زیاد کافئین دارند. استرس: ناباروری سبب ایجاد استرس می شود. فشار روحی ناباروری تقریبا معادل ابتال به سرطان یا مرگ یکی از نزدیکان در نظر گرفته می شود. همسرانی که استرس و مشکالت روحی ناشی از ناباروری را تجربه می نمایند، گاهی اوقات در ارتباط با یکدیگر دچار مشکل خواهند شد.  گرچه برخی از زوجین ناباروری را موضوعی خصوصی می دانند که نباید در مورد آن صحبت کنند لیکن صحبت با دوستان و یا زوجینی که ناباروری داشته اند، ممکن است به دلیل اینکه احساس مشابه یکدیگر داشته باشند، می تواند مفید باشد.  مدیریت استرس و استفاده از روش های تمدد اعصاب نتایج درمان های ناباروری را بهبود می بخشد. گرچه حذف همه ی فشارهای روحی میسر نیست ، اما می توان زمانی را برای آرامش اعصاب اختصاص داد. مطالعه، قدم زدن، عبادت، گوش دادن به موزیک مالیم، صحبت و تبادل پیام با دوستان از راه های دستیابی به آرامش اعصاب است.  غلظت هورمون تستوسترون در مردانی که استرس بیشتری دارند کمتر و تعداد و حرکت و شکل طبیعی اسپرم ها کمتر است. آلودگی هوا : ریزگردها، دود کارخانه ها و صنایع ، دود حاصل از سوخت های فسیلی و خودروها .... بر کمیت و کیفیت اسپرم ها تاثیر دارند. کم خوابی: مدت زمان خواب با کمیت و کیفیت اسپرم ها ارتباط دارد7.5. تا 8 ساعت خواب در شبانه روز، حدالمقدور خوابیدن قبل از ساعت22:30 وصیه 4 می شود. خوابیدن پس از ساعت 23:30 احتمال ناباروری درمردان را تا 4 برابر افزایش می دهد . برخی داروها: برخی از انواع داروها می تواند بر باروری مردان تاثیر گذارد. از جمله می توان به دارو هایی که برای درمان بیماری التهابی روده و آرتریت روماتویید استفاده می شود و یا دارو هایی که برخی ورزشکاران در بدنسازی مصرف می کنند مانند: ناندرولون، اکسی متولون، تستوسترون و ... اشاره کرد که با برهم زدن تعادل هورمونی ، تاثیر منفی بر باروری مردان دارد. همچنین می توان از دارو های شیمی درمانی و داروهای غیر قانونی مانند ماری جوانا،کوکایین نام برد.

مواد شیمیایی و سموم محیطی )آفت کش ها و سرب، حشره کش ها(:

 اغلب موادی که برای سفید کردن لباس ها و سطوح در خانه ها مورد استفاده قرار می گیرند، کلر دارند. کلر برای سالمت انسان مضر بوده و سبب آلودگی محیطی نیز می شوند. آلودگی طوالنی مدت با مواد کلردار می تواند سبب مشکالت هورمونی، ناباروری، کاهش تعداد اسپرم، تضعیف سیستم ایمنی، اختالالت یادگیری، تغییرات رفتاری، صدمه به پوست، کبد و کلیه ها گردد.  دیوکسین در بسیاری از فرایندهای صنعتی از جمله سوزاندن ناقص زباله های بیمارستانی و شهری، ساخت پالستیک، مواد شیمیایی، حشره کش ها، علف کش ها و ... تولید می شود. دیوکسین از ظروف پالستیکی یک بار مصرف و در پدهای بهداشتی که پوشش داخلی آن از مواد پتروشیمی غیر استاندارد تهیه می شود، به میزان باالیی آزاد می شود. این سموم بالفاصله پس از ورود به بدن درسیستم غددی و DNA وارد شده و تغییراتی را ایجاد می کنند که به نسل های بعد هم منتقل می گردد. لذا توجه به استفاده از وسایل بهداشتی شخصی و مواد یکبار مصرف استاندارد توصیه می گردد. استفاده بی رویه ازظروف پالستیکی: استفاده بی رویه از ظروف پالستیکی و یکبار مصرف به دلیل وجود مواد شیمیایی فتاالت و بیسفول که در ساخت آن بکار می رود بر میزان باروری موثر است. لذا توصیه می شود تا حد امکان از ظروف شیشه ای استفاده شود. برخی مواد شیمیایی ماندگار که در ساخت ظروف تفلون یا یک بار مصرف بکار می رود نیز بر ناباروری مردان موثرند. اختالالت نعوظ: اختالل نعوظ در 1 تا 10 درصد مردان کمتر از 40 سال و بیش از 50 درصد مردان باالی 70 سال دیده می شود. بی تحرکی، چاقی، رژیم غذایی نامناسب، مصرف سیگار و الکل ، افسرگی و اضطراب و .... میتواند سبب ایجاد آن باشند. این اختالل قابل پیشگیری و درمان است.

ورزش: ورزش نقش مهمی در سالمت عمومی دارد. ورزش در فرد احساس خوبی ایجاد می کند، خواب را بهبود می بخشد، سوخت و ساز بدن را افزایش می دهد، به کنترل وزن کمک کرده و احتمال ابتال به بیماری های مزمن مانند حمالت قلبی، سکته های مغزی، بیماری قند و برخی سرطان ها را کاهش می دهد. چهار جلسه ورزش با شدت متوسط به مدت 20-30 دقیقه در هفته می تواند از چاقی جلوگیری کرده و باروری را به حداکثر برساند. با توجه به این که ورزش های خیلی شدید و بدن سازی در فرایند تخمک گذاری در خانم ها و تولید اسپرم در مردان مداخله می کند، باید از آن پرهیز نمود. روزانه 30 دقیقه پیاده روی تند برای بهره مندی از فواید ورزش مفید است.

منابع: بسته آموزشی پیشگیری از ناباروری – اداره جوانی جمعیت – مرکز جوانی جمعیت، سالمت خانواده و مدارس اصالح سبک زندگی برای پیشگیری از ناباروری در مردان- دکتر نوذر نخعی – استاد پزشکی اجتماعی

روابط عمومی شبکه بهداشت و درمان کوه چنار